تهیه نقشه گسل 5 کلانشهر در دستور کار سازمان زمین شناسی، تصرف گسل ها با سازه ها چالش محققان - وبلاگ دیدنی ها

به گزارش وبلاگ دیدنی ها، مدیرکل دفتر مخاطرات سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی در حالی از تلاش این سازمان برای تهیه نقشه گسل های 5 کلانشهر کشور خبر داد که با توسعه شهری در بسیاری از حرایم گسل ها و اضافه شدن مؤلفه های شهری مانند مترو، امکان دسترسی محققان به رخنمون های گسل ها برای انجام مطالعات گسل ها وجود ندارد.

دکتر رضا شهبازی در گفت وگو با وبلاگ دیدنی ها، با بیان اینکه رویه ثبت زلزله ها و پایش گسل ها از موضوعاتی است که از سال های گذشته از سوی محققان این حوزه مورد توجه قرار گرفته است، گفت: سابقه تدقیق نقشه های گسل از زمان تاسیس سازمان زمین شناسی یعنی حدود 60 سال پیش بوده است. در آن زمان هیچ نوع اطلاعاتی در زمینه پوسته زمین ایران وجود نداشت و در آن زمان به غیر از منطقه زاگرس در جنوب غربی کشور، اطلاعات عمیقی از کل کشور در اختیار نبود.

وی علت وجود اطلاعاتی در زمینه پوسته زمین ایران در منطقه جنوب غربی کشور را وجود نفت ذکر کرد و ادامه داد: اولین چاه نفت در مسجد سلیمان با عنوان چاه شماره یک حفر شد و در ادامه مطالعات برای کشف نفت و گسترش حفاری ها، مطالعات زمین شناسی نیز اجرایی شد، ولی به غیر از این مناطق برای سایر مناطق اطلاعاتی نداشتیم.

شهبازی با تاکید بر اینکه از آن زمان سازمان زمین شناسی اقدام به تهیه نقشه های یک دویست و پنجاه هزارم کرد و یک بار کل زمین ایران در مقیاس یک دویست و پنجاه هزار بررسی و تبدیل به نقشه شد و برای بار دوم نقشه های یکصد هزار زمین شناسی انجام شد که البته یکی از لایه های برداشت شده، گسل ها بودند.

وی با اشاره به برنامه این سازمان برای تهیه نقشه های گسل ایران، اظهار کرد: اطلاعات مربوط به گسل ها برای ما بسیار مهم است؛ چراکه خاستگاه یکی از انواع مخاطرات طبیعی به شمار می فرایند.

شهبازی با بیان اینکه ایران با مخاطرات طبیعی متعدد و متنوعی روبرو است، ادامه داد: اما زمین لرزه ویژگی های خاصی دارد. در یک زمان کوتاه و در یک منطقه محدود تخریب بسیار بالایی را ایجاد می کند و بر اساس آمارهای موجود دنیای در سال 2018 میلادی بیشترین مرگ و میر مربوط به زمین لرزه بوده و این در حالی است که در سال گذشته آتش سوزی های مهیب در کالیفرنیا، خشکسالی وسیع و توفان های شدید نیز در دنیا تجربه شد، ولی از آنجایی که تخریب ناشی از زلزله بسیار شدید است و مرگ و میر زیادی را در پی دارد، از اهمیت بالاتری برخوردار است.

مدیرکل دفتر مخاطرات سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی با اشاره به سیل امسال که نیمی از کشور درگیر آن شدند، خاطر نشان کرد: مخاطراتی مانند سیل، خشکسالی و یا توفان های گرد و غبار فرسایشی هستند؛ ولی در زلزله مرگ ومیرهای زیادی رخ می دهد که از آن جمله می توان به تلفات انسانی زلزله های رودبار-منجیل، طبس، بم، ورزقان و کرمانشاه اشاره کرد.

تدقیق گسل های ایران زمین

این محقق، شناسایی پدیده های داخل زمین را از ماموریت های سازمان زمین شناسی دانست و گفت: در تدقیق نقشه های گسل تلاش می شود نقشه ها را در مقیاس خاصی تهیه کنیم. هرچه مخرج کسری بزرگتر باشد، مقیاس نقشه کوچکتر می شود؛ از این رو اطلاعات کمتری به ما می دهد و هر چقدر مقیاس ما بزرگتر می شود، می توانیم اطلاعات بیشتری را از سطح و یا عمق زمین دریافت کنیم.

وی پدیده گسل را پدیده ای دانست که بر روی نقشه ها به صورت خط نشان داده می شود، اظهار داشت: وقتی ساز و کار گسل ها شناسایی شود، زمین لرزه ها واکاوی می شود؛ چراکه وقتی زمین لرزه ای اتفاق می افتد، پوسته زمین در محل گسل ها جا به جا می شود.

شهبازی با بیان اینکه این جابه جایی دو اثر را برجای می گذارد، گفت: این جابه جایی موجی را در پوسته منتشر می کند که عمده تخریب هایی که بعد از زلزله ها با آن روبرو می شویم، ناشی از این موج جابه جایی پوسته زمین است.

وی نوع دیگر تخریب را ناشی از خودجابه جایی پوسته در محدوده زون گسل دانست و اضافه کرد: این جابه جایی تخریب مستقیم ایجاد می کند و طبیعی است که در گام اول مقیاس نقشه های گسل را به اندازه ای بزرگتر کنیم تا نزدیک به واقعیت شوند و با دقت بالاتری موقعیت زون گسلی را در سطح زمین شناسایی و تبدیل به نقشه کنیم.

شهبازی، گسترش و توسعه شهری را از جمله ضرورت های تهیه نقشه های تدقیق گسل ها مطرح نمود و اضافه کرد: اولین گزارش مدون تدقیق گسل های تهران در اواسط دهه 60 شمسی انجام و در اوایل سال 1371 این گزارش بازنشر شد و در یک بازه زمانی 20 ساله در دهه 1380 سلسله گزارش های لرزه زمین ساختی انتشار یافت.

وی با اشاره به اقدامات این سازمان برای تدقیق نقشه های گسل ها در سال های اخیر، توضیح داد: در اواسط دهه 80 گسترش شهری در حالی صورت گرفت که توسعه مترو و زیر ساخت های ارتباطی نیز وارد ساخت و سازهای شهری شد و ما اکنون در زمانی قرار داریم که با گسترش شهری در صدد تدقیق نقشه های گسل برآمدیم. ضمن اینکه تلاش می کنیم با روش ­های مختلف اطلاعات زیر سطحی را نیز به دانش زمین شناسی بیفزاییم.

مدیرکل دفتر مخاطرات سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی با تاکید بر اینکه تهیه نقشه های دقیق شده گسل ها در شرایط گسترش شهری و تصرف زون گسلی کار بسیار سختی است، یکی از جنبه های دشواری اجرای این طرح را برداشت داده ها دانست و اظهار کرد: توسعه شهری فرآیند شناسایی گسل را سخت تر کرده است. هرچه یک پیمایش مطالعاتی، به زمین بکرتری دسترسی داشته باشد و در آن ساخت و ساز کمتر اجرا شده باشد، بهتر می توان به حقایق زمین دسترسی داشت.

توسعه شهری و رخنمون هایی که مخفی ماند

وی با تاکید بر اینکه با توجه به توسعه شهری، بسیاری از اطلاعات را از دست داده ایم، خاطر نشان کرد: گسل های هر منطقه با علایمی در سطح یا عمق زمین خود را نشان می دهد و از آن جمله می توان به پستی و بلندی های سطحی و تغییرات کیفیت و تراز آب های زیر زمینی اشاره کرد. زمانی که ما با سطح ساخته شده روبرو باشیم، منابع آبی آن منطقه دستکاری شده اند و دیگر نمی توان انتظار داشت که از علایم نابی که زمانی طبیعت در اختیار ما گذاشته بود، برای این طرح استفاده کرد.

شهبازی، در پاسخ به این سوال که در مناطقی که ساختمان سازی صورت گرفته است، چگونه به داده های مورد نیاز برای تهیه این نقشه ها دسترسی پیدا می کنید، گفت: در گذشته اطلاعاتی در زمینه گسل ها در دسترس بوده است، اما هم اکنون اطلاعات رخنمون های گسل ها از دسترس ما دور شده است و لازم است دستگاه هایی که مرتبط با امر ساخت و ساز هستند، برای سازه های با درجه اهمیت بالا مانند بیمارستان ها، آتش نشانی ها و مدارس که بر روی زون گسل ها قرار دارند، تدابیری بیندیشند.

وی هدف از تهیه نقشه های گسل ها را جلوگیری از ساخت و ساز در زون گسل ها و انتقال سازه ها از زون گسلی دانست و یادآور شد: علاوه بر آن تلاش می شود که از این به بعد اطلاعات و داده های آیین نامه های ساخت و ساز دقیق تر شود و استانداردهای ساخت و ساز ارتقا یابد.

تهیه نقشه گسل 5 کلانشهر

شهبازی با اشاره به تهیه نقشه گسل 5 کلانشهر تهران، مشهد، تبریز، کرج و کرمان، اظهار کرد: با برگزاری جلساتی تاکید بر تهیه نقشه گسل های همه کلانشهرها بود و بر اساس مصوبات، شهرهایی که بیش از 500 هزار نفر جمعیت دارند، مشمول اجرای این مطالعات هستند.

وی خاطر نشان کرد: مخاطب خاص این نقشه ها سازمان راه و شهرسازی و وزارت کشور است، ضمن آنکه وزارتخانه هایی چون نیرو، نفت و شهرداری ­ها از دیگر بهره برداران این نقشه ها به شمار می فرایند.

شهبازی در خصوص تامین اعتبارات این طرح با بیان اینکه در سال گذشته مصوبات هیات دولت را در این زمینه داشتیم، خاطر نشان کرد: بر اساس این مصوبه، اعتباراتی باید در اختیار سازمان زمین شناسی قرار گیرد. کل این اعتبارات پرداخت نشد، ولی بخشی از آن به سازمان اعطا شد.

مدیرکل دفتر مخاطرات سازمان زمین شناسی با تاکید بر ضرورت تامین این اعتبارات، اظهار کرد: ما انتظار داریم که دستگاه هایی مانند وزارت راه و شهرسازی، شهرداری ها و وزارت کشور که مخاطبان ما هستند، در اجرای این طرح و سایر حوزه های مخاطرات طبیعی، از محل های اعتباری که دارند، سازمان زمین شناسی را یاری کنند.

وی اختصاص یک تا 3 درصد اعتبارات دستگاه ها به حوزه مخاطرات را یکی از راهکارهای تامین اعتبارات برای مطالعات این حوزه نام برد و ادامه داد: صرف یک تا 3 درصد اعتبارات به مخاطراتی چون سیل، زلزله، گرد و غبار و فرونشست تا 80 درصد پیشگیری و افزایش عملکرد را به همراه دارد.

شهبازی با اشاره به تخریب پلدختر پس از سیل، دلیل آن را ساخته شدن شهر در منطقه سیل خیز دانست و گفت: اگر خاستگاه یک توسعه عمرانی، صنعتی یا کشوری با ساختارهای مخاطراتی تطابق داده شود، می تواند در کاهش عوارض مخاطرات موثر باشد.